technika, 1906
Rosyjki pancernik Potiomkin

Potiomkin, właściwie: Kniaź Potiomkin-Tawriczeskij (ros. Князь Потёмкин-Таврический) – rosyjski pancernik, jeden z symboli rewolucji 1905 roku w Rosji. Był to pancernik generacji przeddrednotów, według rosyjskiej klasyfikacji – pancernik eskadrowy. Projekt stanowił ostateczne rozwinięcie linii rosyjskich przeddrednotów czarnomorskich, bazując na wcześniejszych okrętach tej klasy. Budowę okrętu rozpoczęto w Nikołajewie w Rosji w roku 1898 (obecnie Mikołaiw na Ukrainie), wodowanie nastąpiło 26 września 1900. Okręt wszedł do służby we Flocie Czarnomorskiej w roku 1904. Nosił nazwę: "Kniaź Potiomkin Tawriczeskij" na cześć Grigorija Potiomkina, aczkolwiek znany jest głównie pod nazwą skróconą "Potiomkin". W czasie konstrukcji okrętu była utworzona grupa socjaldemokratów na czele z podoficerem Grigorijem N. Wakuleńczukiem, która miała przygotować załogę do powstania we Flocie Czarnomorskiej, zaplanowanego na jesień 1905. 27 czerwca 1905 roku (14 czerwca w kalendarzu juliańskim), w atmosferze rozruchów rewolucyjnych w Rosji, załoga okrętu samorzutnie zbuntowała się przeciw dowództwu i opanowała okręt. Bezpośrednim powodem wybuchu była odmowa załogi jedzenia barszczu ugotowanego na nieświeżym mięsie i groźba rozstrzelania opornych marynarzy. Dowódca okrętu, kapitan Jewgienij Golikow i pięciu oficerów zostali zabici, a pozostałych oficerów aresztowano; w toku strzelaniny zginął także Wakuleńczuk. Pod przywództwem kwatermistrza Afanazego Matuszenko, "Potiomkin" oraz torpedowiec № 267, podnosząc czerwone rewolucyjne flagi, wpłynęły następnego dnia do ogarniętej strajkiem Odessy, gdzie następnie ich załogi wspierały rozruchy rewolucyjne. 30 (17) czerwca doszło do spotkania pancernika na morzu z eskadrą okrętów rządowych, której zadaniem było stłumienie buntu. W skład eskadry wchodziło 5 pancerników, krążownik oraz 6 niszczycieli, lecz ich załogi odmówiły strzelania do zbuntowanego okrętu. Do załogi "Potiomkina" przyłączyła się także załoga pancernika "Gieorgij Pobiedonosiec", lecz następnego dnia poddała swój okręt władzom w Odessie. 2 lipca (19 czerwca według kalendarza juliańskiego) powstanie wybuchło także na okręcie szkolnym "Prut", lecz wkrótce upadło. "Potiomkin" przepłynął tego dnia do Konstancy w Rumunii, lecz odmówiono mu możliwości uzupełnienia zapasów węgla i prowiantu. Po kilku dniach dalszego rejsu po Morzu Czarnym, pancernik ponownie zawinął do Konstancy, gdzie 8 lipca (25 czerwca) załoga opuściła okręt. Załoga torpedowca № 267 zdała swój okręt władzom w Sewastopolu.
Pancernik został następnego dnia zwrócony przez Rumunię władzom rosyjskim, po czym jego nazwę, uznaną za zhańbioną, zmieniono 12 października 1905 na "Pantielejmon" (Пантелеймон). Już 26 listopada 1905 nowa załoga pancernika przystąpiła do powstania w Sewastopolu, w którym tym razem główną rolę odgrywali marynarze krążownika "Oczakow".
Oprócz "Potiomkina", załogi kilku innych okrętów buntowały się przeciw rządowi carskiemu w latach 1905 – 1907.
Większość załogi "Potiomkina" pozostała na emigracji w Rumunii lub innych krajach. Część powróciła do Rosji, gdzie 173 było sądzonych. Ponieważ miało to miejsce już po carskim ukazie o złagodzeniu kar za przestępstwa polityczne z 21 października 1905 (według kalendarza juliańskiego), tylko ujęty Afanazy Matuszenko został skazany na karę śmierci i stracony, a pozostali byli skazani na katorgę, więzienie lub wysłani do służby we Flotylli Amurskiej na Dalekim Wschodzie (w stosunku do sądzonych wcześniej marynarzy z innych okrętów zapadło więcej wyroków śmierci)."Pantielejmon" brał udział w I wojnie światowej na Morzu Czarnym. 13 kwietnia 1917 został przemianowany ponownie na "Potiomkin-Tawriczeskij" (już bez "Kniaź"), a 11 maja 1917 na "Boriec za swobodu" (Борец за свободу – Bojownik o wolność) jako pancernik dywizjonu, od 10 października 1917 okręt liniowy floty Czarnomorskiej. W 1917 okręt uczestniczył w walkach o ustanawianie władzy radzieckiej na Krymie. Duża liczba marynarzy pancernika została spieszona, wcielona do oddziałów lądowych i walczyła w wojnie domowej. W maju 1918 został zdobyty w Sewastopolu przez Niemców, później wpadł w ręce "białych" wojsk Denikina. W kwietniu 1919 został wysadzony w powietrze przez Francuzów, którzy nie chcieli, aby wpadł w ręce bolszewików. W 1923 został ostatecznie złomowany. W 1906 roku Tadeusz Miciński napisał dramat osnuty na autentycznych historycznych wydarzeniach buntu marynarzy rosyjskich floty czarnomorskiej w 1905 roku na pancerniku "Kniaź Potiomkin". W 1926 roku reżyser Siergiej Eisenstein nakręcił o buncie na pancerniku film pt. Pancernik Potiomkin. (wiki)