historia, 1961
Przekształcony w okręt muzeum szwedzki galeon z XVII wieku Waza
Vasa – szwedzki okręt, królewski galeon, słynny z powodu spektakularnego zatonięcia, a następnie wydobycia i przekształcenia w okręt muzeum.
"Vasa" należał do klasy największych szwedzkich galeonów nazywanych Regalskeppet (okręty królewskie). Zbudowany został między 1626 a 1628 w Sztokholmie na zlecenie króla Gustawa Adolfa, pod nadzorem budowniczego holenderskiego pochodzenia Henrika Hybertssona. Był przeznaczony do wzięcia udziału w wojnie z Polską. Powstawał, gdy antypolska histeria osiągała w Szwecji apogeum. Stąd m.in. umieszczone pod latrynami galeonu rzeźby przedstawiające polskich szlachciców. Król miał wpływ na prace projektowe, życzył sobie między innymi, żeby nowy okręt był największy z galeonów, a przy tym smukły. Główny projektant zmarł na rok przed ukończeniem okrętu. W rezultacie powstał najsilniejszy z ówczesnych galeonów, lecz zbyt długi i wysoki jak na swoją szerokość, wyposażony w wysokie i bogato zdobione nadbudówki. Uzbrojenie stanowiły 64 działa umieszczone głównie na dwóch zakrytych pokładach działowych. 120 ton balastu kamiennego było niewystarczające do zrównoważenia wysoko położonych mas, w tym zwiększonej artylerii umieszczonej na górnym pokładzie. Widoczne to było już podczas próby stateczności, lecz pomimo jej niepokojących wyników, admirał Klas Fleming dopuścił okręt do wypłynięcia w próbny rejs.
10 sierpnia 1628 "Vasa" pod dowództwem kapitana Söfringa Hanssona wyruszył w pierwszy próbny rejs z portu sztokholmskiego, obserwowany z brzegu przez tłumy ludzi. Jeszcze w obrębie portu, po postawieniu żagli i wydostaniu się zza osłony nabrzeżnych skał, pod wpływem podmuchu wiatru okręt silnie przechylił się na lewą burtę. Po nabraniu wody przez otwarte furty działowe, okręt przewrócił się na burtę i zatonął, pociągając za sobą około 30 do 50 marynarzy. Okręt przepłynął zaledwie około mili. Zwołana później komisja nie obarczyła nikogo odpowiedzialnością za katastrofę. Warto nadmienić, iż o sabotaż oskarżono wówczas domniemanych polskich agentów, którzy mieli celowo zmienić dane konstrukcyjne okrętu.
W 1664 i 1665 roku z wraku wydobyto większość dział za pomocą dzwonu nurkowego, usuwając część pokładów. Potem zapomniano o nim na prawie 300 lat.
W 1956 wrak spoczywający na głębokości 32 m został odnaleziony przez archeologa-amatora Andersa Franzéna. Zdecydowano wydobyć wrak w celu pogłębienia wiedzy o XVII-wiecznym budownictwie okrętowym i zyskania cennego zabytku. Powołano w tym celu komitet Vasy. W toku długotrwałych prac pod wrakiem wydrążono 6 tuneli, przez które przeciągnięto kable; inwentaryzowano również wszystkie odłamane fragmenty. Wrak następnie podniesiono za pomocą dwóch pontonów przymocowanych do kabli i przeholowano na płytszą wodę, gdzie następnie przeprowadzono pod wodą doraźne prace remontowe, mające zapewnić "Vasie" pływalność, żeby mogła wpłynąć do suchego doku (między innymi zatkano furty działowe). Dzięki warunkom Bałtyku, między innymi brakowi organizmów Teredo navalis, żywiących się drewnem, wrak zachował się w dobrym stanie.
24 kwietnia 1961 wrak "Vasy" został wydobyty na powierzchnię za pomocą pontonów, następnie wypompowano wodę z połatanego kadłuba. Kolejnym trudnym i kosztownym wyzwaniem była konserwacja okrętu, spoczywającego w wodzie od 333 lat. Początkowo wrak spryskiwano wodą w celu zapobieżenia wysychaniu. Od 1962 zaczęto spryskiwać go konserwującym środkiem, w skład którego wchodził poli(tlenek etylenu) (PEG). Spryskiwanie okrętu roztworem trwało 17 lat i zakończono je w 1979. W latach 80. podjęto prace nad odbudową nadbudówek i dołączaniem luźnych części, jak rzeźb i ornamentów. Rekonstrukcja i konserwacja okrętu, który znalazł pomieszczenie w specjalnym budynku w Sztokholmie, trwa nadal. Według stanu z lat 90., okręt jest prawie w 95% oryginalny.
Na okręcie i na dnie znaleziono ponad 14 000 przedmiotów, w tym ponad 700 rzeźb oraz 6 zapasowych żagli. "Vasa" jest obecnie umieszczony w Muzeum Vasa na Djurgården w Sztokholmie, otwartym dla publiczności w 1990. Placówka ta jest najczęściej odwiedzanym muzeum w Szwecji.
Podobny los spotkał angielski okręt "Mary Rose" - zatonął on 19 lipca 1545 roku, płynąc do akcji bojowej przeciw flocie francuskiej. Podczas tej akcji, dokonując zwrotu w celu zaatakowania jednego z przeciwników artylerią, okręt przewrócił się i bardzo szybko zatonął, zabierając ze sobą w głębinę około 400 ludzi. Wrak "Mary Rose" również został wydobyty na powierzchnię po przewróceniu się i zatonięciu.
wiki
"Vasa" należał do klasy największych szwedzkich galeonów nazywanych Regalskeppet (okręty królewskie). Zbudowany został między 1626 a 1628 w Sztokholmie na zlecenie króla Gustawa Adolfa, pod nadzorem budowniczego holenderskiego pochodzenia Henrika Hybertssona. Był przeznaczony do wzięcia udziału w wojnie z Polską. Powstawał, gdy antypolska histeria osiągała w Szwecji apogeum. Stąd m.in. umieszczone pod latrynami galeonu rzeźby przedstawiające polskich szlachciców. Król miał wpływ na prace projektowe, życzył sobie między innymi, żeby nowy okręt był największy z galeonów, a przy tym smukły. Główny projektant zmarł na rok przed ukończeniem okrętu. W rezultacie powstał najsilniejszy z ówczesnych galeonów, lecz zbyt długi i wysoki jak na swoją szerokość, wyposażony w wysokie i bogato zdobione nadbudówki. Uzbrojenie stanowiły 64 działa umieszczone głównie na dwóch zakrytych pokładach działowych. 120 ton balastu kamiennego było niewystarczające do zrównoważenia wysoko położonych mas, w tym zwiększonej artylerii umieszczonej na górnym pokładzie. Widoczne to było już podczas próby stateczności, lecz pomimo jej niepokojących wyników, admirał Klas Fleming dopuścił okręt do wypłynięcia w próbny rejs.
10 sierpnia 1628 "Vasa" pod dowództwem kapitana Söfringa Hanssona wyruszył w pierwszy próbny rejs z portu sztokholmskiego, obserwowany z brzegu przez tłumy ludzi. Jeszcze w obrębie portu, po postawieniu żagli i wydostaniu się zza osłony nabrzeżnych skał, pod wpływem podmuchu wiatru okręt silnie przechylił się na lewą burtę. Po nabraniu wody przez otwarte furty działowe, okręt przewrócił się na burtę i zatonął, pociągając za sobą około 30 do 50 marynarzy. Okręt przepłynął zaledwie około mili. Zwołana później komisja nie obarczyła nikogo odpowiedzialnością za katastrofę. Warto nadmienić, iż o sabotaż oskarżono wówczas domniemanych polskich agentów, którzy mieli celowo zmienić dane konstrukcyjne okrętu.
W 1664 i 1665 roku z wraku wydobyto większość dział za pomocą dzwonu nurkowego, usuwając część pokładów. Potem zapomniano o nim na prawie 300 lat.
W 1956 wrak spoczywający na głębokości 32 m został odnaleziony przez archeologa-amatora Andersa Franzéna. Zdecydowano wydobyć wrak w celu pogłębienia wiedzy o XVII-wiecznym budownictwie okrętowym i zyskania cennego zabytku. Powołano w tym celu komitet Vasy. W toku długotrwałych prac pod wrakiem wydrążono 6 tuneli, przez które przeciągnięto kable; inwentaryzowano również wszystkie odłamane fragmenty. Wrak następnie podniesiono za pomocą dwóch pontonów przymocowanych do kabli i przeholowano na płytszą wodę, gdzie następnie przeprowadzono pod wodą doraźne prace remontowe, mające zapewnić "Vasie" pływalność, żeby mogła wpłynąć do suchego doku (między innymi zatkano furty działowe). Dzięki warunkom Bałtyku, między innymi brakowi organizmów Teredo navalis, żywiących się drewnem, wrak zachował się w dobrym stanie.
24 kwietnia 1961 wrak "Vasy" został wydobyty na powierzchnię za pomocą pontonów, następnie wypompowano wodę z połatanego kadłuba. Kolejnym trudnym i kosztownym wyzwaniem była konserwacja okrętu, spoczywającego w wodzie od 333 lat. Początkowo wrak spryskiwano wodą w celu zapobieżenia wysychaniu. Od 1962 zaczęto spryskiwać go konserwującym środkiem, w skład którego wchodził poli(tlenek etylenu) (PEG). Spryskiwanie okrętu roztworem trwało 17 lat i zakończono je w 1979. W latach 80. podjęto prace nad odbudową nadbudówek i dołączaniem luźnych części, jak rzeźb i ornamentów. Rekonstrukcja i konserwacja okrętu, który znalazł pomieszczenie w specjalnym budynku w Sztokholmie, trwa nadal. Według stanu z lat 90., okręt jest prawie w 95% oryginalny.
Na okręcie i na dnie znaleziono ponad 14 000 przedmiotów, w tym ponad 700 rzeźb oraz 6 zapasowych żagli. "Vasa" jest obecnie umieszczony w Muzeum Vasa na Djurgården w Sztokholmie, otwartym dla publiczności w 1990. Placówka ta jest najczęściej odwiedzanym muzeum w Szwecji.
Podobny los spotkał angielski okręt "Mary Rose" - zatonął on 19 lipca 1545 roku, płynąc do akcji bojowej przeciw flocie francuskiej. Podczas tej akcji, dokonując zwrotu w celu zaatakowania jednego z przeciwników artylerią, okręt przewrócił się i bardzo szybko zatonął, zabierając ze sobą w głębinę około 400 ludzi. Wrak "Mary Rose" również został wydobyty na powierzchnię po przewróceniu się i zatonięciu.
wiki
