wojna, 1941
Niemieckie obwieszczenie o rozstrzelaniu Polaków w odwecie za wykonanie wyroku za kolaborację na Igo Symie, 1941
Igo Sym, właśc. Karol Antoni Juliusz Sym (ur. 3 lipca 1896 w Innsbrucku, zm. 7 marca 1941 w Warszawie) – polski, austriacki i niemiecki aktor, jeden z najbardziej znanych polskich kolaborantów III Rzeszy.
Był synem Polaka, Antoniego Syma, i Austriaczki, Julii Sepp. Brat biochemika Ernesta i Alfreda (1899–1973) – dyrygenta orkiestry w Wojsku Polskim, który po wojnie osiedlił się w Austrii i tam zrobił karierę jako kompozytor muzyki poważnej.
W I wojnie światowej walczył cztery lata w szeregach Armii Austro-Węgier, dosłużył się stopnia porucznika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w piechocie do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w Warszawie ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałat, córką Juliana, z którą miał syna, Juliana. Chłopiec zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku 9 lat, a Helena niedługo po tym popełniła samobójstwo.
Po wybuchu II wojny światowej Sym pozostał w Warszawie. Podczas obrony miasta pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po kapitulacji stolicy i rozpoczęciu działań władz okupacyjnych na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy. Pod koniec roku zadeklarował się jako Volksdeutscher. Ze względu na swoją przedwojenną sławę stał się cennym elementem legitymizacji nowego porządku. Urząd propagandowy Generalnego Gubernatorstwa „Propaganda–Abteilung” powierzył mu stanowisko dyrektora „Theater der Stadt Warschau” (ex Teatr Polski, przy ul. Karasia 2) oraz zarządzanie kinem nur für Deutsche „Helgoland” (było to przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej 7/9). Otrzymał koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu Heimkehr.
Sym był jeszcze przed II wojną światową agentem wywiadu niemieckiego[8]. W czasie okupacji został konfidentem Gestapo. Na początku wojny pomógł zorganizować zasadzkę, w której aresztowano ukrywającą się Hankę Ordonównę, jego przedwojenną koleżankę z teatru i ekranową partnerkę. Działalność Syma rozpracowywał Roman Niewiarowicz, reżyser Teatru Komedia, w podziemiu szef jednej z brygad kontrwywiadu Związku Walki Zbrojnej, noszący pseudonim „Łada”. Podejrzenie o współpracy Syma z Niemcami powzięły już przed wojną wywiad i kontrwywiad. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz.
Za współpracę z okupantem Wojskowy Sąd Specjalny ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie:
ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
ppor. Roman Rozmiłowski, ps. „Zawada”
kpr. Wiktor Klimaszewski, ps. „Mały”
Porucznik „Zawada” kilka miesięcy później tak opisywał zamach:
„[Sym] mieszkał na czwartym piętrze przy ul. Mazowieckiej 10. O godzinie 7.10 zapukaliśmy do drzwi. Otworzyła służąca.
„Czy pana dyrektora Syma możemy prosić?”
W tej chwili ukazał się Sym.
„Czy pan Igo Sym?”
„Tak. Czym mogę panom służyć?”
W tej chwili wystrzeliłem, mierząc z Visa prosto w serce. Strzał był celny. Szpicel upadł na twarz bez jęku. Ze schodów zbiegliśmy pędem. Później spokojnie rozeszliśmy się do domów.”
Iwo Sym został pochowany 12 marca 1941 na cmentarzu Powązkowskim.
Represje niemieckie
Obwieszczenie SS-Gruppenführera Paula Modera z 11 marca 1941 informujące o straceniu „pewnej liczby aresztowanych” w odwecie za śmierć Igo Syma
List gończy za małżeństwem Damięckich, wydany tydzień po zamachu
W odwecie za śmierć Igo Syma Niemcy wzięli 118 zakładników, spośród których 21 osób rozstrzelano 11 marca 1941 w Palmirach. Tuż po zamachu rozplakatowano listy gończe za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem Ireną Górską i Dobiesławem Damięckim. Stało się tak, ponieważ ktoś doniósł specjalnej grupie „Mordkommision Igo Sym”, która prowadziła dochodzenie, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach Teatru Polskiego opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie Gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać.
Gestapo aresztowało także dodatkowo kilkanaście osób z warszawskiego świata aktorskiego. Reżyserzy i dyrektorzy teatrów: Stefan Jaracz, Leon Schiller, z aktorami Bronisławem Dardzińskim, Tadeuszem Kańskim i Zbigniewem Sawanem zostali wywiezieni do KL Auschwitz (wszyscy przeżyli).
Andrzej Kunert relacjonuje, że według wspomnień powojennych Romana Niewiarowicza, na jego propozycję otrucia Syma, motywowaną obawą przed niemieckim odwetem, Komenda Główna ZWZ ponowiła rozkaz zastrzelenia, zaznaczając, że w tym wypadku właśnie chodzi o silny wstrząs dla społeczeństwa i danie dowodu, że polskie władze podziemne działają
Wiki
Był synem Polaka, Antoniego Syma, i Austriaczki, Julii Sepp. Brat biochemika Ernesta i Alfreda (1899–1973) – dyrygenta orkiestry w Wojsku Polskim, który po wojnie osiedlił się w Austrii i tam zrobił karierę jako kompozytor muzyki poważnej.
W I wojnie światowej walczył cztery lata w szeregach Armii Austro-Węgier, dosłużył się stopnia porucznika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w piechocie do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w Warszawie ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałat, córką Juliana, z którą miał syna, Juliana. Chłopiec zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku 9 lat, a Helena niedługo po tym popełniła samobójstwo.
Po wybuchu II wojny światowej Sym pozostał w Warszawie. Podczas obrony miasta pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po kapitulacji stolicy i rozpoczęciu działań władz okupacyjnych na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy. Pod koniec roku zadeklarował się jako Volksdeutscher. Ze względu na swoją przedwojenną sławę stał się cennym elementem legitymizacji nowego porządku. Urząd propagandowy Generalnego Gubernatorstwa „Propaganda–Abteilung” powierzył mu stanowisko dyrektora „Theater der Stadt Warschau” (ex Teatr Polski, przy ul. Karasia 2) oraz zarządzanie kinem nur für Deutsche „Helgoland” (było to przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej 7/9). Otrzymał koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu Heimkehr.
Sym był jeszcze przed II wojną światową agentem wywiadu niemieckiego[8]. W czasie okupacji został konfidentem Gestapo. Na początku wojny pomógł zorganizować zasadzkę, w której aresztowano ukrywającą się Hankę Ordonównę, jego przedwojenną koleżankę z teatru i ekranową partnerkę. Działalność Syma rozpracowywał Roman Niewiarowicz, reżyser Teatru Komedia, w podziemiu szef jednej z brygad kontrwywiadu Związku Walki Zbrojnej, noszący pseudonim „Łada”. Podejrzenie o współpracy Syma z Niemcami powzięły już przed wojną wywiad i kontrwywiad. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz.
Za współpracę z okupantem Wojskowy Sąd Specjalny ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie:
ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
ppor. Roman Rozmiłowski, ps. „Zawada”
kpr. Wiktor Klimaszewski, ps. „Mały”
Porucznik „Zawada” kilka miesięcy później tak opisywał zamach:
„[Sym] mieszkał na czwartym piętrze przy ul. Mazowieckiej 10. O godzinie 7.10 zapukaliśmy do drzwi. Otworzyła służąca.
„Czy pana dyrektora Syma możemy prosić?”
W tej chwili ukazał się Sym.
„Czy pan Igo Sym?”
„Tak. Czym mogę panom służyć?”
W tej chwili wystrzeliłem, mierząc z Visa prosto w serce. Strzał był celny. Szpicel upadł na twarz bez jęku. Ze schodów zbiegliśmy pędem. Później spokojnie rozeszliśmy się do domów.”
Iwo Sym został pochowany 12 marca 1941 na cmentarzu Powązkowskim.
Represje niemieckie
Obwieszczenie SS-Gruppenführera Paula Modera z 11 marca 1941 informujące o straceniu „pewnej liczby aresztowanych” w odwecie za śmierć Igo Syma
List gończy za małżeństwem Damięckich, wydany tydzień po zamachu
W odwecie za śmierć Igo Syma Niemcy wzięli 118 zakładników, spośród których 21 osób rozstrzelano 11 marca 1941 w Palmirach. Tuż po zamachu rozplakatowano listy gończe za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem Ireną Górską i Dobiesławem Damięckim. Stało się tak, ponieważ ktoś doniósł specjalnej grupie „Mordkommision Igo Sym”, która prowadziła dochodzenie, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach Teatru Polskiego opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie Gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać.
Gestapo aresztowało także dodatkowo kilkanaście osób z warszawskiego świata aktorskiego. Reżyserzy i dyrektorzy teatrów: Stefan Jaracz, Leon Schiller, z aktorami Bronisławem Dardzińskim, Tadeuszem Kańskim i Zbigniewem Sawanem zostali wywiezieni do KL Auschwitz (wszyscy przeżyli).
Andrzej Kunert relacjonuje, że według wspomnień powojennych Romana Niewiarowicza, na jego propozycję otrucia Syma, motywowaną obawą przed niemieckim odwetem, Komenda Główna ZWZ ponowiła rozkaz zastrzelenia, zaznaczając, że w tym wypadku właśnie chodzi o silny wstrząs dla społeczeństwa i danie dowodu, że polskie władze podziemne działają
Wiki
